Şal şapik, Mezopotamya’da dokunan ilk kumaşın adıdır. Tamamen doğal tiftik yününden dokunan bir kumaş türüdür. Sadece kök boyalarla renklendirilmektedir. Yazın serin, kışın ise sıcak tuttuğu ve son derece dayanıklı olduğu için geçmişte sıkça tercih edilmiştir. Şal şapik kumaşı, genişçe bir pantolon, yelek ve içyelekten oluşan geleneksel bir erkek kıyafeti olarak da bilinir. Ancak son zamanlarda yörenin kadınları da şal şapik kumaşını kendi giysilerinde kullanmaya başlamışlardır. Şal şapik kumaşı, Siirt ve Şırnak’ta yaşayan Asuri kökenli vatandaşlar tarafından yüzyıllardır üretilmekte ve kültürlerini yaşatmaktadır. Ancak bu kumaşın üretimi, modernleşme, göç ve terör olayları nedeniyle azalmış ve unutulmaya yüz tutmuştur. Bu yazımızda, şal şapik kumaşının tarihçesini, hazırlanışını, motiflerini, kıyafetini, kurslarını ve daha fazlasını öğreneceksiniz.
Şal şapik kumaşı, Mezopotamya’da dokunan ilk kumaş olarak biliniyor. Osmanlı imparatorluğu döneminde Mezopotamya bölgesinde yaşayan azınlıktaki ermeni vatandaşlar tarafından günümüze kadar taşınmıştır. Siirt-Şırnak ve yöresinde hemen hemen her evde el tezgahlarında şal şapik adı verilen kumaş üretiliyordu. Bölge halkı hem kendi kumaş ihtiyacını karşılıyordu hem de tezgahlarda üretilen kumaşlar satılarak ev ekonomisine katkı sağlanıyordu. Tiftik keçisinin kıllarından yapılan şal şapik, önceleri halkın günlük kıyafetiyken zamanla daha az tüketilmesi yalnızca düğün ve bayramlarda giyilmesine sebep olmuştur.
Şal şapik kumaşının hazırlanışı, oldukça zahmetli ve uzun bir süreçtir. Bu süreçte, tiftik keçisinden elde edilen ve “gej” adı verilen yün, büyük kazanlar içerisinde işçi kadınlar tarafından ilkin temizce yıkanıp kurutma tezgâhlarında kurumaya bırakılır. Kuruyan gej, işçi kadınların ellerine bu sefer de ayıklanmaları için gelir ve elle ayıklanarak taraklanacak hale getirilir. Ayıklanmış gej, sabit ayak bir tahtaya işlenmiş tel ya da çivi taraklarda kıl kıl taranıp boyanmaya hazır hale getirilir. Özel yöntemlerle çok kısıtlı miktarlarda elde edilen doğal kök boyalar, bölgenin ustaları tarafından şal şapik üretiminde kullanılacak yünün, yani gej’in boyanması için yine büyük kazanlarda özel olarak hazırlanır. Gej, bu büyük boya kazanlarında boyanın iyice içine işlemesi için belirli bir süre bekletilir. Kıvamı şal şapik ustalarınca belirlenen boyama aşamasından sonra boya kazanlarından alınan gej, kurumaya bırakılır. Kuruduktan sonra tekrar içi 50-55 derece sıcaklıkta suyla dolu olan kazanlarda yıkanmaya verilir. Tekrar kurutma tezgâhlarına alınan gej, kurutulmuş halde iplik yapımı aşaması için yine işçi kadınların hamarat ellerine teslim edilir. Gej’in iplik haline getirilmesi, işçi kadınların kullandığı teji adı verilen ucu topuklu, çengeli kalem şeklinde bir çubukta uzunca bir süre sarmalanarak gerçekleştirilir. Gej, teji’nin ucundaki çengele tutturulur ve dizde kıvrılarak boşlukta sallanmaya bırakılır. Uzun ve zahmetli bir süreç olan bu işlemden sonra gej eğirilmiş ve iplik haline gelmiştir. Ancak bu ipin işi henüz bitmemiştir. Bu iplikten şal şapik üretilebilmesi için üzerinde birkaç işlem daha yapılması gerekir. Son şeklini almak üzere bu ip, ustalarca tifillenmeye alınır4.
(HABER MERKEZİ)
