Lupus hastalığı, vücudun bağışıklık sisteminin kendi dokularına saldırması sonucu ortaya çıkan kronik bir iltihaplı hastalıktır. Lupus, halk arasında kelebek hastalığı olarak da bilinir, çünkü hastaların yüzünde burun ve yanaklarda kelebeğin kanatlarına benzeyen bir kızarıklık oluşur. Lupus, sadece cildi değil, böbrek, kalp, akciğer, beyin gibi birçok organı da etkileyebilir. Lupus hastalığının nedeni tam olarak bilinmemektedir, ancak genetik ve çevresel faktörlerin rol oynadığı düşünülmektedir. Lupus hastalığının kesin bir tedavisi yoktur, ancak belirtiler ilaçlar ve yaşam tarzı değişiklikleri ile kontrol altına alınabilir.
Bu yazıda lupus hastalığının nedenleri, belirtileri, tanısı ve tedavisi hakkında bilgi vereceğiz.
Lupus hastalığının nedeni tam olarak bilinmemektedir, ancak bağışıklık sisteminin kendi dokularına saldırması sonucu ortaya çıktığı bilinmektedir. Bağışıklık sistemi normalde vücudu enfeksiyonlara karşı korurken, lupus hastalarında bu sistem bozulur ve vücudun sağlıklı dokularını yabancı olarak algılar. Bu durumda bağışıklık sistemi antikor adı verilen savunma maddeleri üretir ve bu antikorlar iltihap ve hasara neden olur.
Lupus hastalığının ortaya çıkmasında genetik ve çevresel faktörlerin rol oynadığı düşünülmektedir. Lupus hastalığı ailede görülebilir veya bazı genetik özellikler lupus gelişimine yatkınlık sağlayabilir. Çevresel faktörler arasında güneş ışığı, enfeksiyonlar, ilaçlar, stres, hormonlar gibi etkenler lupusu tetikleyebilir veya alevlendirebilir.
Lupus hastalığının belirtileri kişiden kişiye değişebilir ve zaman içinde değişiklik gösterebilir. Lupus belirtileri bazen hafif olabilir veya tamamen kaybolabilir (remisyon), bazen de şiddetli olabilir veya yeni belirtiler ortaya çıkabilir (alevlenme). Lupus hastalarının yaklaşık %90’ında ciltte kızarıklık veya döküntü görülür. Bu döküntüler genellikle yüzde burun ve yanaklarda kelebeğin kanatlarına benzeyen bir şekilde oluşur. Bu nedenle lupusa kelebek hastalığı da denir. Lupus döküntüleri güneş ışığına maruz kalmakla artabilir.
Lupus hastalarının yaklaşık %70’inde eklemlerde ağrı, şişlik ve hareket kısıtlılığı görülür. Bu belirtiler romatoid artrit ile karıştırılabilir, ancak lupusta eklem hasarı daha azdır. Lupus hastalarının yaklaşık %50’sinde böbrek tutulumu görülür. Böbrek tutulumu idrarda protein veya kan bulunması, yüksek tansiyon veya böbrek yetmezliği gibi belirtilerle ortaya çıkabilir. Böbrek tutulumu lupusta en ciddi komplikasyonlardan biridir ve erken tanı ve tedavi gerektirir.
Lupus hastalarının yaklaşık %40’ında kan hücreleri etkilenir. Kan hücreleri kırmızı kan hücreleri (alyuvarlar), beyaz kan hücreleri (akyuvarlar) ve pıhtılaşmayı sağlayan hücreler (trombositler) olmak üzere üç gruba ayrılır. Lupusta bu hücrelerin sayısı azalabilir ve anemi, enfeksiyonlara yatkınlık, kanama veya morarma gibi belirtilere neden olabilir.
Lupus hastalarının yaklaşık %30’unda sinir sistemi tutulumu görülür. Sinir sistemi tutulumu baş ağrısı, nöbet, felç, depresyon, kişilik değişikliği, hafıza kaybı, halüsinasyon gibi belirtilerle ortaya çıkabilir. Lupus hastalarının yaklaşık %20’sinde kalp ve akciğer tutulumu görülür. Kalp tutulumu kalp zarının iltihabı (perikardit), kalp kasının iltihabı (miyokardit), kalp kapakçıklarının iltihabı (endokardit) veya kalp ritim bozuklukları gibi belirtilerle ortaya çıkabilir. Akciğer tutulumu akciğer zarının iltihabı (plevrit), akciğer dokusunun iltihabı (pnömonit), akciğer damarlarının iltihabı (vaskülit) veya akciğer embolisi gibi belirtilerle ortaya çıkabilir.
Lupus hastalarında ayrıca ateş, yorgunluk, kilo kaybı, saç dökülmesi, göz kuruluğu, ağız ve burun yaraları, lenf bezlerinde büyüme, tiroid bezi sorunları, karaciğer sorunları, osteoporoz gibi belirtiler de görülebilir.
Lupus hastalığının tanısı kolay değildir, çünkü belirtileri birçok hastalıkla benzerlik gösterebilir. Lupus tanısı için doktor hastanın şikayetlerini, öyküsünü ve fizik muayene bulgularını değerlendirir. Ayrıca lupusu destekleyen veya dışlayan bir takım kan ve idrar testleri yapılır. Bu testler arasında tam kan sayımı, böbrek ve karaciğer fonksiyon testleri, idrar analizi, antinükleer antikor (ANA) testi, diğer otoantikor testleri (anti-dsDNA, anti-Sm, anti-Ro, anti-La vb.), tamamlayıcı protein düzeyleri (C3, C4), eritrosit sedimentasyon hızı (ESR), C-reaktif protein (CRP) gibi testler bulunur.
Lupus tanısı için Amerikan Romatoloji Koleji tarafından 11 kriter belirlenmiştir. Bu kriterlerden en az dördünün olması lupus tanısı için yeterlidir. Bu kriterler şunlardır:
Lupus hastalığının kesin bir tedavisi yoktur, ancak tedavi ile belirtiler kontrol altına alınabilir ve organ hasarı önlenmeye çalışılır. Lupus tedavisinde kullanılan ilaçlar arasında antimalaryal ilaçlar (hidroksiklorokin), kortizon ve türevleri (prednizon), immünsupresif ilaçlar (azatioprin, metotreksat, siklofosfamid vb.), biyolojik ajanlar (belimumab vb.) bulunur. Bu ilaçların hangisinin ve ne kadar süreyle kullanılacağına doktor hastanın durumuna göre karar verir. Lupus tedavisinde ilaçların yan etkilerine dikkat edilmelidir. Örneğin, kortizon uzun süreli kullanımda kilo artışı, yüzde şişlik, kemik erimesi, şeker hastalığı, tansiyon yükselmesi gibi sorunlara yol açabilir. Bu nedenle kortizon dozu mümkün olduğunca düşük tutulmalı ve gerekli takipler yapılmalıdır.
Lupus tedavisinde ilaçların yanı sıra yaşam tarzı değişiklikleri de önemlidir. Lupus hastaları güneş ışığından korunmalı, güneş kremi kullanmalı, şapka ve gözlük takmalıdır. Lupus hastaları sigara içmemeli, alkol kullanmamalı, sağlıklı ve dengeli beslenmeli, düzenli egzersiz yapmalı, stresten uzak durmalı ve yeterli uyku almalıdır. Lupus hastaları ayrıca doktor kontrollerini aksatmamalı, ilaçlarını düzenli kullanmalı ve belirtilerinde bir değişiklik olursa doktora başvurmalıdır.
Lupus hastalığı ciddi bir hastalık olmasına rağmen, uygun tedavi ve yaşam tarzı değişiklikleri ile belirtiler kontrol altına alınabilir ve yaşam kalitesi arttırılabilir. Lupus hastalarının umutsuzluğa kapılmaması, psikolojik destek alması ve lupusla ilgili bilgilenmesi de tedavi sürecinde önemlidir. Lupus hastalarının kendilerini yalnız hissetmemesi için lupus dernekleri veya grupları ile iletişime geçebilirler. Lupus hastalarının hayatlarını sürdürebilmeleri için toplumun da lupusa karşı farkındalık ve duyarlılık göstermesi gerekmektedir.
(Haber Merkezi)
