Altın, dünyanın en değerli metallerinden biri olarak bilinir. Altın madeninin çıkarılması ise oldukça zorlu ve karmaşık bir süreçtir. Altın madeninin çıkarılmasında siyanür kullanılır mı? Siyanür, altın üretiminde neden teknik bir zorunluluktur? Siyanür, insan sağlığı ve çevre için ne gibi riskler taşır? Bu soruların cevaplarını bu yazımızda bulabilirsiniz.
Altın; magma ismi verilen erimiş durumdaki kayaların, katı kaya içerisinde katmanlaşması neticesinde oluşur. Magmanın soğuyup katılaşması sırasında, içerisindeki su ve başka buharlaşan maddelerde yüksek basıncın etkisi ile magmadan ayrışmaktadır. Bu ayrışma sırasında altın gibi metaller de magmadan ayrılır ve çatlaklara sızarak damarlar oluşturur. Bu damarlar, yeryüzüne yakın yerlerde bulunabilir veya derinliklerde kalabilir. Yeryüzüne yakın olan damarlar, erozyon sonucunda açığa çıkabilir veya madencilik faaliyetleri ile ortaya çıkarılabilir.
Altın madeninin çıkarılması, altının bulunduğu kaynak türüne göre değişiklik gösterir. Genel olarak iki tür kaynak vardır: Birincil kaynaklar ve ikincil kaynaklar. Birincil kaynaklar, altının doğrudan kaya içinde bulunduğu yerlerdir. İkincil kaynaklar ise, altının erozyon sonucunda taşındığı ve biriktirildiği yerlerdir.
Birincil kaynaklardan altın çıkarmak için, öncelikle kaya parçalarının kırılması gerekir. Bu işlem için patlayıcılar, delme makineleri veya hidrolik kırıcılar kullanılır. Kırılan kaya parçaları, öğütme işlemine tabi tutulur. Öğütme işlemi, kaya parçalarını daha küçük boyutlara indirerek altının ayrıştırılmasını kolaylaştırır.
Öğütülen kaya parçalarından altını ayrıştırmak için ise, genellikle siyanür kullanılır. Siyanür; kayaların içinde gözle görülemeyecek kadar küçük altın zerreciklerini çözündürerek katı haldeki altının sıvı hale getirilmesini sağlamaktadır. Bu nedenle altın üretiminde siyanür kullanımı teknik bir zorunluluktur.
Siyanür ile altını ayrıştırmanın en yaygın yöntemi, liç (yıkama) yöntemidir. Liç yönteminde, öğütülen kaya parçaları büyük havuzlara konur ve üzerine sodyum siyanür çözeltisi dökülür. Sodyum siyanür, hafif oksitleyici bir ortam etkisinde altın tanecikleri çözeltiye alır. İçinde altın bulunan çözeltiye ‘yüklü çözelti’ denir.
Yüklü çözeltiden altını elde etmek için ise, karbon adsorpsiyonu veya çinko presipitasyonu gibi yöntemler kullanılır. Karbon adsorpsiyonunda, yüklü çözelti aktif karbon tanklarından geçirilir ve karbon üzerine adsorbe olan altın toplanır. Çinko presipitasyonunda ise, yüklü çözeltiye çinko tozu ilave edilir ve altın çökelir.
Elde edilen altın, daha sonra eritilerek külçe haline getirilir. Külçe altın, saflaştırma işlemine tabi tutulur ve istenilen ayara ulaştırılır.
İkincil kaynaklardan altın çıkarmak için ise, genellikle yüzeysel madencilik yöntemleri kullanılır. Yüzeysel madencilik yöntemleri, altının bulunduğu toprak veya kumun kazılması veya yıkanması ile gerçekleştirilir. Kazılan veya yıkanan malzeme, altını ayrıştırmak için liç yöntemine benzer şekilde işlenir.
Siyanür, hem insan sağlığı hem de çevre için ciddi bir tehdit oluşturmaktadır. Siyanür, kanda bulunan methemoglobin’e irreversible (geri dönüşümsüz) bir şekilde bağlanarak etkinlik gösterir. Bu özelliği kanın dokulara oksijen perfüzyonunu sağlayamaması sonucu hipoksiye ve sonuçta hipoksik şok ve ölüme neden olur.
Siyanür zehirlenmesinin belirtileri arasında; baş ağrısı, baş dönmesi, bulantı, kusma, nefes darlığı, taşikardi, hipertansiyon, konvülsiyonlar, koma ve ölüm sayılabilir. Siyanür zehirlenmesinin tedavisi için antidot olarak nitritler, tiosülfatlar veya hidroksikobalamin kullanılır.
Siyanür aynı zamanda çevre için de zararlıdır. Siyanür, sucul canlılar için toksiktir ve balık ölümlerine neden olabilir. Siyanür, toprakta da bitki büyümesini engelleyebilir ve toprak mikroorganizmalarını öldürebilir. Siyanürün çevreye yayılmasını önlemek için; siyanür içeren atıkların uygun şekilde depolanması, işlenmesi ve bertaraf edilmesi gerekir.
(Esra Güller)
